Kining maong blog maghisgot sa tanang panghitabo nga akong masugatan sa akong paglibudsuroy sa Lungsod sa Minglanilla ug sa mga kasikbit nga dapit....Makita usab dinhi ang akong mga sinulat nga mga balak, awit ug sugilanon...
Eleksyon na usab.. Alegre ug malingaw na sad ang katawhan.
Daghang pasundayag, daghang artista, ug magkadaiyang "campaign jingles” ang madungog sa radyo, television ug sa mga sakyanan nga maglibot-libot sa kadalanan; magpasad na unya ang mga campaign materials, posters, leaflets, ug uban pang mahunahunaan sa mga kandidato nga pamaagi aron pagdani sa pagtagad sa mga botante.
Eleksyon na!
Apan ambot kinsay angay botaran. Ambot maayo pa ba kahang moapil niining maong kalihokan. Ambot unsay kaayohan nga makuha nato ini. Ambot!
Eleksyon na? Kinsa may mag-presidente, mag-senador, mag-congressman, mag-gobernador , mag-mayor ug magkonsehal?
Ganahan ka? Apil !
Apil sa bangga sa mga buot makaanggkon ug gahum! Apil sa linya sa mga buot mousab sa atong kahimtang! Apil sa mga di buot ug kausaban. Pagpili lang asa ka.
Deskurso. Saad. Gasto. Pahiyom. Panglamano. Pabilib. Pa-cute. Pakita nga mahigugmaon ka sa mga kabus, sa kabataan, sa mga tigulang, sa mga dinaug-daog, sa mga mamumuo, sa mga mangingisda, sa mga mag-uuma, sa kalikupan, sa demokrasya, sa nasud, sa Dios.
Pamakak o Sulti sa tinuod. Panikas o Pagtinarong. Buhata ang tanan aron lang motuo ang katawhan nga angayan kang ibutang sa katungdanan.
Eleksyon gud ron, na hala kumbate!
Inigkatapos na unya sa lumba, Sa dihang molugdang na ang mga abog ug alintabo, magpadayon ang katawhan sa naandang pag-antus, samtang sugdan dayon ninyo ang pag-andam alang sa sunod eleksyon.
Kaniadtong batan-on pa kining tawhana, nailhan na siya nga maggamitan ug Marijuana ug cough syrup... tungod tingali nga wa lang sad gyod matagad sa pamilya o kaha giabot na lang sa kapuol ang iyang kabanay sa pagbinadlong niya, napasagdan na lang nga mograbe ang di maayo niyang binuhatan...hangtud niabot gyod ang panahon nga nawad-an siya sa maayong pangisip..
Pila pa man kaha ka batan-on karon ang mahisugamak sa maong kahimtang ? Unsa man kahay mahimo nato sa pagsumpo niining problema sa ginadiling druga?
Gihimo ang unang panagtigom sa mga ginikanan ug mga sakop sa banay sa mga Pari nga mga taga-Minglanilla niadtong Domingo, oktubre 25, 2009, alas 9:30 sa buntag hangtud sa ala una sa hapon, didto sa Parish Social Hall.
Nagtigom ug nagkahimamatay silang tanan uban sa Parish Team of Pators ug sa mga sakop sa PPC.
Ang tumong sa maong panagtagbo mao ang paghatag ug higayon sa banay sa kaparian nga magkailhanay ug magkasuod.
Matud pa ni Fr.Jojo Deligero, ang Team Moderator sa Team of Pastors, nga dako ug natampo ang mga ginikanan sa mga pari sa pag-atiman , pagpatubo ug pagpalambo sa pagkatawo sa ilang mga anak, labi na kabahin sa pagtuo.
Isip mga ginikanan, angayan silang hatagan sa pasidungog ug dakong pagtahod tungod sa ilang dakong tampo alang sa kalamboan sa simbahan.
Tungod niini, gipasabot usab ni Fr. Oscar Ornopia, usa sa mga Team of Pastors, nga silang tanang kaparian nag-isip sa mga ginikanan sa isig ka pari nga ila usab nga mga ginikanan.
Tungod kay ila man usab silang mga ginikanan , di sab angay nilang kining pasagdan.
Gilantaw sa Team og Pastors ug sa PPC nga motubo ang panagsuod sa mga banay nga gigikanan sa mga pari sa Minglanilla.
Ang maong kalihokan sinugdanan lamang sa mga umaabot pang panagtagbo nga mopahugot pa sa bugkos sa ilang panaglambigit.
Gihangop sa maayong pagdawat sa mga ginikanan ug kabanay sa mga pari nga mitambong sa maong kalihokan ang katuyoan sa maong panagtagbo.
Malipayon silang nagpaambit sa ilang mga kasinatian sa pagpadako sa ilang mga anak hangtud sa ilang pagsuporta niini sa higayon nga mihukom kini nga mosud sa Seminaryo aron magpari.
Mipaambit usab ang mga pari sa ilang mga hunahuna ug mga kasinatian isip mga anak ug sakop sa usa ka banay, ug ilang kasinatian isip mga pari.
Mihatag usab sa ilang panahum ang mga seminarista nga mitambong sa maong panagtigom,lakip na ni Bro.Edward Verame nga gitakda na nga ordinahan sa pagka-"Deacon" karong umaabot sunod nga buwan.
Nagmalampuson ang maong kalihokan, ug gilauman sa tanan nga makab-ot ang tumong ug panglantaw sa maong panagtigom.
Si kahlil ug inday Gasa, human ma-ospital tungod sa dengue...Padayon nga maningkamot nga makalikay aron dili mapaakan sa lamok nga nagdala ug kagaw sa dengue...
Napulo ka adlaw gyod namong istar sa Hospital niadtong miaging buwan, ug hangtud karon wa pa gihapon ko huwasi sa kakapoy gumikan sa kalisod sa pag-atiman ug masakiton ug sa hilabihang kahingawa ug kahadlok sa mahimong dangatan sa duha namo kamga anak nga na-admit tungod sa Dengue.
Unang nahilantan si Inday Gasa, ang 10 anyos nga babaye namong anak kamanghuran, ug dali namo kining gidala sa doktor. Dali ra sab nga mius-os ang iyang hilanat.
Sa pagkasunod adlaw, gihilantan si Kahlil, ang 15 anyos niyang maguwang lalake. Kusog ang pagsaka sa hilanat niini, busa gidala dayon namo sa doktor.
Wala mo-ubos dayon ang hilanat ni Kahlil, busa amo siyang gidala sa MinglanillaDistrictHospital aron ipa-labtest. Nasuta didto nga ubos ang platelet sa iyang dugo, 180. Ug gitambagan kami nga i-admit na lang siya.
Samtang na-admit si kahlil sa hospital, misaka pagbalik ang hilanat ni Gasa, busa gidali na lang sad namo sa pagdala sa hospital. Ubos sad ang iyang platelet count, mao nga gi-admit na lang sad..
Dali rang naulian si Gasa ug nakagawas dayon sa pagka-ikatulo ka adlaw.
Apan si kahlil nagkaluya ug gibati ug tumang kasakit sa tiyan ug sa tibuok niyang lawas. Nagka-us-os usab ang platelet niini. Hangtud nga niabot na lang ug 18 .
Gibalhin namo siya sa SouthGeneralHospital aron maatiman gayod pag-ayo.Hinay kaayo ang pagsaka sa iyang paletelet count.Mikabat pag pipila ka adlaw una misaka ngadto sa 100.
Tuod man, kaluoy sa Ginoo, sa hinay-hinay misaka ang level sa iyang platelet hangtud nga gidkelarar sa doktor nga luwasna siya sa kakuyaw.
Daghan ang na-admit tungod sa dengue sa South Gen. ug sa District hospital, ug matud pa sa mga estorya nga akong nadungog daghan pa sab didto sa Don Vicente Sotto.
Daghan nang nangamatay tungod niining sakita.
Sa pagkakaron,naulian na si Kahlil ug si Gasa, namalik na sa pag-eskuwela.
Mao pa kadto ang unang higayon nga nagka-dengue is Inday Gasa, si Kahlil kaduha na.
Sukad niadtong pagkasakit ni kahlil ug dengue niadtong 9 anyos pa siya, nagbantay na gayod kami nga di magpundo ug tubig sa palibot aron di mahimong breeding place sa mga lamok.
Wa gyod gihapon mi makalikay. Bisan asa ta paingon anaa gyoy lamok.
Ang nakapait kay kung katulo na ka ma-dengue, maglisod naang imong lawas sa pagsugakod aron sa pagkigbatok sa maong sakit. Mao nga, hangtud karon ug hangtud pa sa umaabot nga mga katuigan, magpabilin ang among kahadlok.
Kinsa may makalikay sa paak sa lamok,magdala man kini ug dengue o wala?
" Kusoga sa panahon karon bay noh? Dali ra kaayo nga mohapon, bag-o pa gani tang namahaw, paniudto na sad, unya takwahaw lang sad tingpanihapon. Dali ra kaayo molabay ang adlaw, dali ra sad tang matiguwang" , matud pa sa akong higala nga si Edwin dihang nagkaabot mi sa usa ka tindahan ug pagkaon sa Barangay Ward 4, Minglanilla.
Naghisgot man gud mi sa among mga anak nga karon aduna nay ilang kaugalingong mga pamilya. Matud pa sad nako, " morag pilahay pa lang gani kong nagsung-ay sung-ay sa akong anak, karon naa na man sad siyay anak nga gikugos-kugos.. "
Mao gyod tingali ning magkaedaran na ang tawo kay mora man ug kusog na ang dagan sa panahon.
Nakahinudom ko niadtong " Grade 6" pa ko, gusto kaayo ko nga makataak na ug "high school ", apan dugay kaayo ang tuig. "Dugaya sad nako ma- high school oy".
Pero karon nga dako na'g edad, mahibung na nganong dali ra kaayo molabay ang panahon. Ang usa ka buwan gud upat ra ka sabado, human dayon !
Karon lang , human sa among panag-estorya ni Edwin, pag-abot nako sa balay maoy nisugat nako ang tawo nga nagdala ug Bill sa VECO.
"Ah, bag-o pa gani ko nakabayad, paningil na sad?", matud ko pa sa akong kaugalingon nga nakapanglingo-lingo.
"Pagkakusog baya gyod sa paglabay sa panahon karon...Wa gyod diay to masayop si Edwin, huh !"...
Ang alimyon sa babayn-on mong kahumot maoy motultol kanako ngadto sa tinubdan sa tanang lamdag.
Ang tingog mong mananoy maoy moganoy kanako ngadto sa hapsayng luna nga gigikanan sa tanang pagmahal.
Ang bidlisiw sa kahayag sa pasiplat sa imong mata maoy modan-ag sa dalan nga akong pagasubayon.
Walay makapugong o makapakgang sa akong paghigwaos nga mahinagbo ug makauban ikaw. Tungod kay kitang duha gilatid nang daan sukad sa sinugdan, nga mahiusa sa gugma ug kalipay hangtud sa kahangturan.
Pasensiyahe lang usa ninyo nga wa tay bag-ong mga haon karon. Unsaon wa man ko makahikay, kay duna pa man koy mahinungdanon kaayong gipang-atiman. Agwanta lang una mo sa bahaw. Naay daghan diha sa abuhan. Panungkab lang. Mobalik ra ko...pahuway lang kog kadiyot.
Buntag sayo sa akong pagmata midiretso kog atubang sa computer ug misud sa internet mibasa mahitungod sa mga magbabalak nga mikumpisal sa hingpit sa ilang pagkawalay mahimo pinaagi sa pagpakamatay
Domingo man diay ron maligo sa ko mag-ilis mosimba
Nawala ko ug kadiyot dinhi sa dagitwanang kay mipahuway ko. Misaka man gud ang akong Blood Sugar.
Bisan pa man nga wala na gyod ko mokaon ug inom ug mga tam-is sama sa softdrink, candies, cakes, ugbpa....
Wala na gani sad ko mokaon ug baboy ug uban pa nga karne, ug mga mantikaon nga pagkaon, di gyod mapugngan usahay motaas gyod ang sugar level. Hasta blood pressure saka sab.
Niadtong usang semana gidala ko sa akong mga kauban ngadto sa hospital kay kalit lang ko gigil-asan samtang nagsakay mi ug taxi.
Gibati ko ug tumang kainit sa lawas bisan air conditioned ang tasi nga gisakyan. Taas diay ang akong BP, 190/ 110.
Karon kapoy kaayo ko, hanap-hanap ang panan-aw... Nia na lang ko sa balay ron, atubang gihapon sa computer bisan di kakalaro sa mga letra...
hehehe. mag-unsa na lang kaha ko kon mabuta na gyod ko no?
Maghinay-hinay na lang ko ug tuon sa pagbasa ug "braille" ani. IUnya naa man sab toy computer para sa mga buta, mangita kog kinsay makatudlo nako ato. Maayo ning andam ta daan.
Mentras tanto, padayon si bay alan sa iyang mga buluhaton. hinay-hinay lang gud basta kanunay.
busa mga abay, ayaw mo kabalaka, mag-uban pa ta sa hataas nga higayon
mahibaw-an man ninyo kon wala na ko kay kalagon man ta mo. hehehhehe ...moooooooohhhhh!!!!
si Inday Gasa usa ka batang nag-edad ug 10 anyos. Usa ka adlaw ako siyang gisugo sa pag sign-out sa akong blogger account kay padung pa ko maligo... Gisultihan nako siya kon hai ang sign-out button aron i-click kini....
Pagkahuman nako sa pagkaligo, akong namatikdan nga nagkalingaw na siya ug type sa computer. Ug ako na lang nasayran nga naghimo diay siya ug kaugalingon niyang blog. . Karon aduna na siyay payag dinhi sa dagitwanang. ang gasapinky.blogspot.com.
Mahimong i-click ang laktuanan sa kilid ning payag. i-click ang mganindot.
Nangalisngaw ang kainit sa karsadang sementado nga natandangan sa adlaw sa udtong utok, ug nangalisbo ang baho sa yuta nga nataligsikan.
Mao kiniy hinungdan sa akong pag-atsi. Dili ni tungod kay gihisgotan ko ninyo
Nagngisi samtang naghilak si Junior Angbo nga naghigop sa tubig sa kanal. Ang hinungdan nga naingon siya niana dili tungod kay gipadaotan siya.
Nasubhan man gud ang iyang utok dihang naligo siya bisan taas kaayo siya ug hilanat.
Ang pangutana mao kini. Nalisoan na ba siyang daan sa maayong pangisip dihang nakahukom siyang maligo bisan gihilantan, o ang pagkaligo ba maoy nakapaboang niya?
Ambot lang kaha. Basta gi-atsi ko dili tungod kay gihisgotan ko ninyo. Kinsa man sad kong inyong hisgotan?
Taym pa. Kinsa man diay inyong gi-istoryahan, Si Junior Angbo?
iya ko nga giadto sa balay gikasab-an, gisingkahan ug gitulisok kay ang yuta diay kuno nga akong gitukoran ug tindahan iyaha, ug buot niyang ipaguba kini sulod sa duha ka semana. matud ko: "mao ba?"
giadto ko sa kapitan sa barangay sa amoa kay naa kunoy reklamo mahitungod sa akong tindahan. matud ko : "mao ba?"
Nag-abot mi sa barangay ug gisubli niya pag-ingon nga ang akong tindahan tua nagbarug sa iyang yuta. Matud ko , Mao ba?
Miadto siya sa amoa ug nagdala ug mga tawo , miingon sila nga ilang gub-on ang akong tindahan. Matud ko, "mao ba?"
Ilang gisugdan sa pagguba ang akong tindahan. ug sa pagtuyok pa nila sa luyo, ilang nakita ang usa ka mohon ug nangutana sila kanako kon unsay gipasabot niadto matud ko utlanan to sa akong yuta. matud nila: "mao ba?"
mipadayon sila sa pagguba sa akong tindahan, miabot ang ilang amo ug misulti kanako nga nasayop diay siya kay gisultihan siya sa iyang uyoan nga ang akong tindahan wa masud sa iyang yuta...
Matag tawo nagdalag tanghaga. Matag usa kanato adunay daghang maskara Depende sa papel nga atong batonan Sa matag dula nga atong apilan Ning entablado sa kinabuhi.
Mag-usab usab ang atong mga papel, Ug uban niini ang mga dayalogo, Panglihok-lihok ug kinaiya Sa karakter nga atong huptan Matag eksina.
Usahay amahan ako, usahay magtutudlo. May higayon nga ako magwawali, May higayon nga palahubog. Usahay lover boy. usahay kumedyante, Magsusuwat, magbabalak, trabahante...
INGON NIANA ANG MATAG TAWO, INGON ANA AKO, INGON ANA USAB IKAW.
Apan luyo niining mga papel Sa mga karakter nga atong batonan Sa nagkalahing higayon, Nagpabilin ang matuod Natong pagkakita.
Ug ang magbubuhat ra Maoy hingpit nga nakaila Ug nasayod Sa dagway Niini.
Dako natong kaakohan Ang pagsusi Sa atong kaugalingon Aron atong maila Kung kinsa kita.
Busa padayon O igsoon, Sa imong panaw Pag-ila Sa imong kaugalingon.
( ug ayaw kalimti Nga uban kanimo Niining maong panaw, Ang Dios nga nagpuyo sa kahiladman Sa imong pagkatawo).
Atubang sa samin, ug ayaw kahadlok Nga mohubo Sa imong mga maskara. Tungod kay, ikaw kanang nakita mo.
Samtang nakighinabi si Hesus sa iyang mga tinun-an, miabot panon sa mga tawo nga nagdala ug usa ka babaye nga nasakpan nila sa akto nga nakighilawas sa usa ka minyo. Ug matud pa nila:"Kining babayhana usa ka mananapaw. Ug basi sa balaod ni Moises, ang usa ka babayeng masakpang manapaw batuon kini hangtud mamatay. Unsay imong ikasulti niini?
Militikubo si Hesu ug nagsuwat -suwat sa balas pinaagi sa iyang tudlo. Human niini, mituyhad siya ug miingon: "Si kinsa man kaninyo ang walay sala maoy mouna pagbato niining babayhana. Ug mibalik siya ug suwat sa balas.
Nagtinan-away silang tanan. Ug sa kalit lang, ilang gibato si Hesus
Nalingaw kaayo si Dodong nga nagduwa-duwa ug naglakaw-lakaw kilid sa ilang balay samtang si Nanay nanilhig . Sa wa lang damha namatikdan na lang ni Nanay nga si Dodong tua na padung sa luyo sa balay ug layu-layo na sa iyang nahimutangan.
Gitawag niya kini sa kusog nga tingog: "Ayaw diha Dong ! Balik ngari."
"Ngano diay?" nagutana si Dodong.
"Kuyaw diha". Matud ni Nanay.
"Ngano man?" nangutana na sab si Dodong.
"Way tawo diha." Miingon si nanay.
Milingi-lingi si Dodong sa iyang palibot ug miingon: "Way tawo? Ako diay?"
Adapted from "Ten Commandments of Catalan," by Atty. Manuel Lino Faelnar
1. Pagbinisaya gayud kanunay, labi na sa mga higala, banay, ug mga kasinati. Pagsa-ad sa imohang kaugalingon nga Binisay-an nimo kadtong mga hibal-an nimo nga makasabot kanimo.
Speak Binisaya all the time, especially with friends, family, and acquaintances. Promise to yourself that you will speak Binisaya to those you know would understand you.
2. Pagtahud sa ubang mga pinulungan apan patahura pod sila sa imoha.
Respect other languages but also demand respect for yours.
3. PagBinisaya: sa dalan, sa telefono, sa buhat, etc. Kun makasabot man gani sila, pagpadayon og Binisaya binsan kun mutubag sila kanimo og lahi nga pinulongan.
Address everyone in Binisaya: on the street, on the phone, at work, etc. If they understand you, continue to speak to them in Binisaya even if they answer you in another language.
4. Sa imohang mga kasinati nga dili pa makasabot kaayo og Binisaya, ipakita ang imong kadasig sa pagsabot kanila, hinay-hinayi sila'g Binisaya ug usahay ipahayag kanila unsay buot ipasabot sa pulong.
With acquaintances of yours who still don't understand Binisaya well, be enthusiastic in trying to understand them, speak to them little by little and explain some of the words to them from time to time.
5. Kun na-a kay makit-an nga naningkamot pagkat-on og Binisaya, tabangi. Ug pakit-a sila nga gimanggad nimo ang ilang pasundayag.
If you see someone who is making an effort in speaking Binisaya, help them. And show them that you value their gesture.
6. Ayaw buyaga kadtong dili buot buyagon, apan hatagi sila og sanglitanan nga muduol ug mangutana sa mga tawo kundi mga katukuran unsay mga pagpulong nga angay ilisdan. Magtinabangay ta sa pag-amping og Binisaya nga buhi ug maanyag.
Refrain from correcting those who do not wish to be corrected, but give them an example to ask persons or authorized entities which incorrect expressions are needed to be substituted. Let's help each other maintain a Binisaya that's alive and beautiful.
7. Pagtahud sa mga kalainan nga pagBinisaya sa matag dapit. Pakigsulti-sulti sa mga taga Cebu City ug Ormoc, Carcar ug Dalaguete, Barili ug Moalboal, Bohol, Baybay, Southern Leyte, Cagayan de Oro, Davao, Dumaguete, ug uban pa. Ug tun-i ang ilang mga linitukan ug ang lahi nga mga pulong sa matag dapit nga Bisaya. Mao kini ang kaadunahan sa Binisaya.
Respect the regional differences of Binkisaya. Speak with those from Cebu City and Ormoc, Carcar and Dalaguete, Barili and Moalboal, Bohol, Baybay, Southern Leyte, Cagayan de Oro, Davao, Dumaguete, etc. And get to know their accents and different words that we all have. This is the richness of Binisaya.
8. Pagsuskribir sa mga mantalaan ug magasin nga Binisaya. Ug hinaot nga ang imong mga ginabasa, ang mga sine ug programa sa television nga imong tanawon ug sa radyo nga imong paminawon, Binisaya.
Become a subscriber of Binisaya newspapers and magazines. And may the stuff you read, the shows you attend, the radio proagrams you listen to, the TV that you watch, etc. be all in Binisaya.
9. Pagtapat nga Binisayon nimo ang mga sulat ug kudlit-timaan.
Make the decision to write all letters and notes in Binisaya.
10. PagBinisaya sa mga saulog ug katiguman nga ligdong.
Use Binisaya at social gatherings and formal meetings.a
Dugay na ming higala, sukad pa pagka bata namo. Nagpuyo si Eking uban ang iyang mga igsoon ug ilang inahan atbang sa among balay.
Biniyaan sa bana si manang Hilaria, nga iyang inahan, busa bata pa lang ang iyang mga anak mangita na kinig panginabuhi. Ang mga maguwang ni Eking kanunayng wala sa ila kay nangita lagi ug kwarta. Tungod kay kamanghuran man si Eking, siya ray mahablin sa ilang balay. Mao nga kanunay siya sa amoa, makigduwa nako.
Nakaila kaayo ko sa iyang kinaiya, ug ingon man, nakaila usab siya kanako. Sayod ko nga kon adunay gusto mahibaw-an o makat-onan si Eking , dili gyod siya molunga hangtod mahingpit ang iyang kahibalo niini. Hangtud gyod nga mabatid ug mahaniti siya sa mga pasikot-sikot sa buot niyang makat-onan.
Nagpangedaron pa kamig 9 anyos niadto dihang mihangyo siya nga tudloan nakog kumpisal. Si Eking gud wa man makahuman sa unang ang-ang sa elementarya, Busa wala pa siya matudloi unsaon pagkumpisal ug sa mga pangadyeon sa simbahan.
Tunga sa adlaw gyod namong bansay-bansay hangtud mamemorya niya ang tanang gikinahanglang mahibaw-an sa pagkumpisal . Apan tungod lagi kay di man ko kamao mangadye sa binisaya nga bersyon sa "act of contrition" wala ko kini iapil pagtudlo niya.
Pagka -ugma niana, sayo siyang niadto sa amo ug niingon:"Bay ingon si Lolo nga di kuno mahimong mokumpisal kung di kamao sa Ginoo kong Hesukristo.Mao kuno nay magpaila nga nagbasul ta sa atong mga sala."
Tungod ato napugos gyod kog pangita ug kopya sa maong pangadyeon aron itudlo niya. Ug tuod man nakakumpisal gyod si Eking.
Sa dihang nag-edad na mig 12anyos, gipalitan ko sa akong amahan ug sista. Tungod kay di man kasabot si Eking sa "chord chart", magsige intawon siyag pangutana nako unsay ngan sa mga tapoy nga akong gigamit samtang magtugtog ko. Tuod man wa dangti ug pila ka buwan moambas-ambas na ang iyang kamahoan nako sa pagpanista.
Dali siyang makat-on. Di sad gyod siya mohunong hangtud di siya mahimong batid.
Duna sad toy usa ka higayon dihang 17 anyos na mi, nabiktima siya sa usa ka pagpanunggab. Nag-ungaw sa kamatayon niadtong panahona si Eking, apan kaluoy sa Dios, naluwas ra siya. Ug imbis nga siya untay mag-adtoan sa amo, ako nay mag-adtoan sa ila, kay nagmaluyahon naman siya atong panahona.
Gidad-an nako siya ug "chessboard", ug gitudloan nako siya sa mga lagda sa pagduwa sa "chess". tunga sa oras nakong tudlo niya sa mga lihok sa mga tawo-tawo sa maong duwa. Apan wa gyod ko niya buhi-i hangtud matudloan nako siya kung unsaon pagda-ug ang maong duwa. Gitudloan nako siya sa mga gahum sa hari ug rayna, sa bishop, horse, ug sa tanang tawo-tawo.
Didto magsugod ang pagduwa namo ug chess matag adlaw...Sa sinugdan, di pa gyod makadaog si Eking nako. Mikabat ang pipila lang ka adlaw, nagka-anam siyag kamaayo moduso sa iyang mga tawo. Dangtan ug duha ka semana, makapilde na siya nakog panagsa.
Pag-abot ug usa ka buwan, di na gyod ko makadaug niya, bisan unsaon pa. Tungod diay to kay kung mopauli na ko, may lain diay siyang bisita nga iyang hagdun ug duwa sa chess. Bisan kinsay mobisita niya iya gyod nga pakigduwaan ug chess. Ug unya inig kagabii, magtukaw pa gyod siya pagduwa-duwa nga siya rang usa.
Mao gyod toy batasan ni Eking, di mohunong ug bansay-bansay hangtud mahimong batid.
Sa dihang nabaskog na ang lawas ni Eking, miuban na siyag panarbaho sa iyang mga igsoon sa "construction". Matag Sabado ra mi magkita kay usahay adto man siya motrabaho sa lagyong dapit.
Apan sa wala pa siya maglarga-larga, may mga panahon nga sige siya ug panghuwam sa akong Bisaya Magasin, unya magabasa-basa sad siya ug binisaya nga bibliya. Tungod niini, nadasig siya nga mobuhat ug sugilanaon, labi na nga ako siyang gisultihan nga ako usab naay mga sugilanon nga gibuhat apan maglisod lagi ko ug human niini.
kanunay kaming mag-estoryahay mahitungod sa panuwat, labi na nga gisultihan nako siya sa gisulti sa akong amahan nako, nga kadto diayng bana ni manang Hilaria,ang amahan ni Eking, mosuwat sad ug sugilanon. Sila diayng kaubana si Papa nga mag-abot kanunay sa barberohan aron maghisgot-hisgot mahitungod sa ilang mga sugilanaon nga gipadala sa Bisaya Magasin.
Nalipay si Eking nga nakadungog niini, ug misamot kaikag nga mosuwat.
"Magsuwat kog sugilanon, Bay", matud pa niya , buntag kadto na Lunes dihang nagbit- bit siyag bag ug naghuwat ug sakyanan paingon sa siyudad.
"Pabasaha gyod ko ha? Dason pa nako.
" Unsa man diay , ikaw may akong pataypon."
"Aw, ato diay ning ipadala sa Bisaya? Pangutana ko pang dala ang kahingangha.
"Unsa man diay?" Madasigong tubag ni Eking.
Midangat ug tulo ka semana una mi magkita pag-usab.
"Nia man lagi ka, mana ang trabaho ninyo?" Nangutana ko.
" Wa pa lagi, uli lang ko kay gihilantan ko, mora man kog napasmo. Sige man gud mig inom Tanduay didto, bisan wa pay panihapon"
"Imni lang nag himasmo, ayo lagi na", matud ko pa nga nagkatawa.
"Kumusta imong sugilanon"? Nangutana ko.
"Hapit na mahuman bay",nagngisi na mitubag siya kanako. "Ug ang nakanindot kay naay nagsunod sa panghitabo sa akong sugilanon", dungag pa niya.
"Imo diayng gipabasa ug lain? Masuhong to, maway lami. ipada man kaha to nato sa Bisaya?", pusot-pusot pa nakong pangutana.
"Way 'blema bay, igo ra kong mo-storya niya sa akong nasuwat anang adlawa, ug maghinam-hinam lagi siya kada gabii nga maghuwat sa sumpay sa akong estorya", paspas nga tubag ni Eking nga akong nasabot nga may nagpahipi nga kalipay ug kadasig, sama ba sa usa ka tawong nahiguma.
"Babaye sa? Bag-ong uyab nimo? Biliba gyod nako nimo oy.Hehehehe." Nagdungan mig pangatawa kay sa akong sabot natag-anan nako ang naa sa iyang huna-huna.
"O, bay, si Katrina", dali ra kaayong nakatubag si Eking.
Ug unya, nagpusot-pusot ang sumpay sa iyang gisulti. "pag=umangkon ni siya sa tag-iya sa balay nga among gitrabaho. Ginasto-an sa iyang uyo-an. Nag-eskuwela sa UV sa siyudad. Guwapa kaayo bay., buotan...ug labaw sa tanan ganahan kaayo siya maminaw sa akong mga isulti niya, kay lantip kuno kog panghuna-huna.. Mokanta sad ni siya bay, sama nato. Ako may tigduyog niya samtang magpundok mi sa "lawn" didto. Lingaw kayo siya nako. Hasta sad ko ko niya." Mapahiyumon siyang mitapos sa iyang asoy, samtang naglantaw sa layo, nga mora bag nahimuot kaayo sa iyang gihanduraw.
"Unya, giunsa man nimo pagsuwat nga trabaho man ka inig adlaw, storya pa mo ni Katrina inig kagabii?"., Maikugon akong nangutana niya kay nahadlok kong makapakgang sa iyang paghanduraw.
Pagkadungog niya sa akong pangutana, kalit siyang mingisi ug mipadayon sa pagsaysay:
"Alegre kaayo, bay, kay kada adlaw, samtang magsige mig trabaho magsuk-sok gyod ko ug lapis sa akong bulsa. Ug kung makahuna-huna kog unsay isumpay sa akong sugilanaon, magdali-dali dayon kog suwat ini. Sako sa semento, bulsita, putos sa sigarilyo, maoy akong suwatan..Sus! kataw-an gud ko sa among mga kauban, bay!.... Nagtuo diay sila nga nag-'compute' kog numero sa Jai-alai. Pero sige lang gyod kog suwat...Lingawa lagi nako, bay! Di man sad masuko nako ang tag-iya kay pakyaw man akong tarbaho, dako man kog agi pirme. Way 'blema, Sige lang gyod kog suwat." paspas nga pag-asoy ni Eking.
"Lain pay ato,Kumusta ang trabaho , bay? kinsa may imong mga tawo nga pakyaw man kaha na nimo?",Matud ko pa nga misimang sa among estorya.
" Nindot , bay. Tiaw mo nga naa koy tawo nga bag-o pa lang mi-gradwar pagka-'engineer', mi-apply ug pahenante nako kay gusto kuno siya makat-on sa trabaho una siya mokuha ug board! Gidawat nako bay, kay basin ra sa umaabot panahon nga hingpit na siyang 'engineer', makatabang sad siya nako, di ba?
Bitaw no? Apas-sumpay nako sa iyang gisulti.
"Mao lagi bay, buotan sad hinuon si Roger, kay mao may oiyang ngan. Mao gani siyay tigluto namog pamahaw kay adto man sad siya matug sa trabahoan, kay di man sad siya taga siyudad. gi-asayn nako nga tigluto mabuntag, sugot man lang sad. Siya ron maoy akong gisaligan didto sa trabaho. kasaligan man gyod siya . Sunod semana na lang tingali ko moadto aron pagsusi kung nahuman ba ang pakyaw. Nagtuo kung di ko maayo ug dali aning akong hilant, bay. Magpalagsik usa ko.
"Mobiya kag usa ka semana sa trabaho? di kaha to moligoy imong mga tawo didto?" Nangutana ko.
"Wa lagi 'blema, bay.Tua man si Roger". Masaligong tubag ni Eking nako.
Tuod man mi-abot gyod ug usa ka semana ug tunga una pa mibalik ang kabaskog sa lawas ni Eking. Nahibung ko nga sa pagkasunod adlaw human siya mibalik sa iyang trabahoan, nahiuli man lang sad dayon siya sa among dapit.
"Kadali nimo niuli,bay. Mana ang trabaho?' Matod ko pa dihang nagkatagbo mi daplin sa dalan.
"Mana" Mubong tubag niya sa akong pangutana,apan gisumpayan kinig, "ari ta sa bay na kay nginom tag tuba."
" Dako tingali kag ginansiya sa pakyaw no?..Sige adto ta!" Matud pa sad nako nga naghinam-hinam nga moinom ug tuba. "Ginansiya ba uroy," pung pa niya.
"Sa dihang nahiluna na mi, diha nay tuba ug sumsuman. Nagsugod dayon kog pangumusta niya bahin sa sugilanon ug ni katrina.
Misugod dayon siyag sugilon kanako.
"Di na ko mosuwat ug sugilanon." Matud pa niya.
"Unsa?" Nahingangha ko. "Ngano gud tawn?" Apas-sumpay ko pa.
"Di na gyod ko magbuhat ug sugilanon." Matud pa niya pag-usab.
Wa na lang ko mag-usisa pa kay nakamatngon ko nga adunay nakahasul sa iyang huna-huna niadtong tungora. Wa pa gyod ko kadungog nga moingon s si Eking, "di na ko". Sa akong nahibaw-an, si Eking dili mohural, di mo-undang bisan unsa pa may makababag sa iyang agi-anan
Gihuwat na lang nako nga mosugilon siya kanako sa hinungdan nganong di na siya maghimo ug sugilanon.
Pagkataud-taod misugilon ra gyod siya.
Nagkanayon siya: "pag-abot nako sa trabahoan, bay, milahos gyod kog adto sa payag nga katulganan namong mga trabahador. Ni-diretso ko sa nahimutangan sa mga papel nga gisuwatan nako sa sugilanon. Didto sa tumoy sa haliging kawayan sa may suok nako gisuk=sok ang maong linikit nga mga papel. Naghinam-hinam gyod kong makuha dayon to nako kay gamay na lang kaayog kuwang una matiwas kadto. Sa akong huna-huna, inig kuha nako sa mga papel, mopauli dayon ko dinhi kay ipa-tayp nako nimo aron dinhi na lang nako tiwasa ang maong sugilanoon. Ug unya, inig kahuman na nimo ug tayp, ipabasa dayon nako ni Katrina."
"Unya Bay, hai na man ron ang mga papel? Nangutana ko.
Mipadayon siya sa iyang asoy." Wala na didto ang mga papel .bay".
"Hai man diay? wa ka mangutana ni Roger?" Naghinam-hinam kong nagutana.
Mipadayon siya. "mao lagi , bay. Sa dihang nangutana ko niya, pwerte niyang katawa, dungan sa iyang pag-ingon, 'Katong naay sinuwat nga kataw-anan kaayo? Unsa diay to?'...Wa na lang ko motubag pa. Mipadayon na lang kog pangutana kung hai na ang mga papel. Ako siyang gisultihan nga mga linikit tong mga sako sa semento, bulsita, putos sa sigarilyo nga naay mga suwat-suwat. Matud pa niya, 'lagi kita lagi ko ato. Gibasa gani nako.' Sa dihang midason kog pangutana kung hai na. Matud pa niya, 'akong gidangilag sa abuhan'. Ug gisumpayan pa kini niya sa dakong bahakhak."
Nanghupaw si Eking, samtang naghuwat ko nga mopadayon siya sa iyang asoy.
"Wa koy laing nahimo gawas sa paglahos na lang ug adto sa kusina sa balay sa tag-iya sa among trabahoan, diin tua didto si katrina...Naghuna-huna ko nga sultian nako siya nga nawala ang akong sugilanon apan maghimo ko ug lain ug ipahinungod ko kini kaniya. Ug niining higayona tapuson ko na gayod ang maong sugilanon."
"Sa ato pa bay, maghimo kag bag-ong saugilanon? " Nangutana na sad ko.
"Di na ko magbuhat pag sugilanoin, bay. Tubag pa niya.
"Ngano man?" Dason pa nako.
Masub-anon siyang nagkanayon, "morag ma-priso tingali ko ani bay."
"Unsa?"
" Sa pagduol nako ni Katrina, maoy iyang gisugat nako ang balita nga mouban kuno siya ni Roger kay magtaban sila, ug matud pa niya maayong hikalimtan na lang nako siya sa hingpit."
'Unsay nahitabo , bay, pagkahuman ato?" gikulbaan ko kon unsay iyang itubag.
"Ningitngit ang palibot bay, mibalik ko sa payag ug gikulata ug gibunal-bunalan nako pag-ayo si Roger. Wa ko kahibawo buhi pa ba to siya kay tua gidala na man nila sa Ospital.Nagpaabot na lang ko sa supwena sa pulis. Mapriso na gyod tingali ko ani , bay."
"Ang sugilanon?"Nangutana na sad ko.
"Wala nay sugilanon.", matud pa niya samtang gi-inom niya ang katapusang baso sa tuba nga among gitagay.
" Daghan pa kaayong mga butang nga gibuhat si Jesus, nga kon isulat pa ang tanan, nagtuo ako nga ang tibuok kalibotan dili gayod paigo nga kasudlan sa mga sinulat." - Juan 21: 25
"What a wee little part of a person's life are his acts and his words ! His real life is led in his head, and is known to none but himself. All day long, the mills of his brain is grinding, and his thoughts, not those other things, are his history. These are his life, and they are not written. Everyday would make a whole book of 80. 000 words- 365 books a year, Biographies are but the clothes and buttons of the man - the biography of the man himself cannot be written." - Mark Twain Niadtong miaging semana akong gisubay pagbalik ang akong mga sinuwat sa duha nako ka mga payag, didto sa Man About Town ug dinhi sa Lumad. Nalingaw ko nga nagbasa sa "archives' gikan gyod sa pagsugod nakog tukod sa maong mga payag hangtud sa kinabag-ohan nakong gipangmantala.
Samtang nagbasa ko , nakapangutana ko sa akong kaugalingon, " Unsa man kahay huna-huna sa tawong mobisita dinhi ning akong payag sa dihang makabasa sa akong mga sinuwat, mosubay sa mga kutay nga akong gipapilit sa bungbong, ug makapaminaw sa mga awit nga gituyo gyod nakog patugtog ?
Gisuhid nako pag-ayo ang tanang nahimutang sa matag payag. Ug samtang naghimo ko niini, daghang pangutana ang misantop sa akong huna-huna. Ang unang pangutana nagtumbok ngadto sa mga kutay ug sa mga sinuwat sa ubang tawo nga akong gipang-posts, labi na gyod didto sa Man About Town.Nganong ako man kining gipangbutang dinhi?
Human niadtong pangutanaha, nagpusot-pusot ang uban pang pangutana sud sa akong huna-huna. Unsa may kalambigitan niini sa ubang butang nga gituyo ko gyod ug pahiluna niining payaga? Unsa may nagtukmod nako pagpanghuwam ning mga huna-hunaa?.. Niadtong higayona sa akong pagbutang niini dinhi, unsa man kahay kahimtang sa akong panghuna-huna ug pagbati?..Nganong interesado man ko niining maong pagpadayag? Unsa may buot nakong makuha niini? Naghuna-huna ba kaha ko nga ipaambit ni sa uban o para lang gyod ni akong tun-an?
Communities, Garbage dump, videoke bar experience, Smiling Buddha, Laughing Jesus, St.francis, Meister Eckhart, Chardin, Peyote Cactus, Beer,Guitar Man, The Way of the Hippy, Eric Fromm, The Beat Generation Jack Kerouac, Alan Watts, Aldous Huxley, Quotes from the Bible, ,Zen, Centerung prayer, mindfulness meditation,reincarnation, CBCP, Poems by Ella Wheeler Wilcox...Folk music-, Jazz, rock and roll, etc.
Unsa may kalambigitan sa,matag usa niini sa akong kinabuhi - sa akong pagkaako?......Dinhi sa Lumad may mga balak ug awit kong minugna - Lutaw Panganod Lutaw, Tunob, Kristo-zen (haikus), gibusdikan mo ang akong matag tiki, Ligid sa panahon...Mga kasinatian sa pang-adlaw-adlaw - pagpanghatod ug bugas, adlawng natawhan. ugbpa. Mga awit binisaya, Pilita, Dulce, Girlie Lapinid, Susan Fuentes, Max Surban ,Yoyoy ....ugbpa...
Usa ra ba ka tawo ang naghipos niining tanan dinhi?..Wa ba ni magkasumpaki sila?
Nagkasumpaki ba?Tinuod kana, tungod kay sud sa akong kinahiladman, nagpunsisok didto ang daghan kong ginsakopan.Kining tanan kong mga tinapok pulos tipik sa akong pagka-ako. Dugtong kini sa akong pagkatawo.
Gagmayng mga lusok sa tipasi sulod sa usa ka sakong bugas.
Karon human nakog balik-lantaw sa mga nangaging panahon sukad pasugod nako ug tukod niining akong mga payag, akong napamalandongan ug naaninaw ang padulngan sa agos sa akong kinabuhi.
Akong nabalik-tan-aw ang mga suok-suok , mga eskina, mga liko-anan, karsada, kanal, lugot ug gagmayng dalan nga akong gisubay sa akong pagpanaw paingon sa sangkoanan natong tanan.
May mga tunob akong gibilin. Akong mga tunob. Akoy tag-iya. Maila ang kalahian sa akong mga tunob.
Ang mga nakasinati sa kong pagkatawo, makaila sa akong gibilin nga mga tunob. tungod kay ako ug ang akong tunob usa ra.
Daghang tunob ang akong nabilin ,dili lang dinhi sa dagitwanang. Ang uban tua mahimutang sa mga papel ug notebook nga may mga kinuris-kuris nga mga hulagway sa tawo , hayop, kahoy, sagbot, buwak, ugbpa.
May tunob akong gipiyal ug gihatag ngadto sa akong kahigalaan, Si Felix buta nga hangtud karon nagdala-dala pa sa mga awit nga akong minugna, usa sa akong piniyalan sa akong mga tunob. .
Ang pagtugtog ni Eking sa sista ginamit ang mga tapoy nga akong tinudlo kaniya, usa kadto sa akong mga tunob nga di na gyod mapapas.
Samtang may tunob pang mahibilin , bisan mopanaw man ako ug mahanaw sa panan-aw sa mga tawo, magpabilin pa gihapon kong ania. Tungod kay ang akong mga tunob ug ako usa ra man.
Mao kini akong nakutlo sa dihang mibalik-lantaw ko sa akong mga gipaambit sa akong mga payag.
Di ko kahimo sa pagsuwat sa tibuok kasaysayan sa akong kinabuhi. Kay matud pa lagi, kung isuwat ang tanan kong binuhatan di paigo ang kalibotan nga sudlan niini.
Tagsa ka libro matag asdlaw sa 365 ka adlaw sa usa ka tuig. Pila na may edad nako ron? Pila ka libro na man kaha untay nahuman kung gisuwat pa ang tanan?
Di na kinhanglan pang isuwat ang tanan. Igo na kaayong ipaambit ang gagmayng tipik sa akong kinabuhi ngadto sa uban.
Kining akong mga payag nagtug-an kaninyo sa akong pagka-ako.
