Saksak Sinagol (?)

( kining maong sinulat usa kini ka e-mail nga akong gipadala sa Bisaya Yahoo Group niadtong Oktubre 20, 2008, apan adunay mga bahin niini nga ako nang giusab. )

Mga Igsoon,

Karong panahona, di nato malikayan ang pagdagsang sa nagkalain-laing matang sa pulong o pinulongan nga gamiton sa mga tawo aron magkasinabot sila. Ilabi na sa bag-ong kaugmaran sa teknolohiya sama sa cellphones, computers ugbpa...Kinsa man gud nato ang magsulti ug lunlon gyod binisaya, di ba?..Kadaghanan, labi na dinhi duol sa mga dakbayan aduna man gyoy sagol nga iningles o kaha tinagalog.

Di ka ba gud moingon sa imong higala nga: "Sige bay 'text' lang nya.." o 'Pila diay ka adlaw ang inyong "seminar" bay?..."one week" lagi bay, taas kaayo"...

Dili lang kay kana ra, naa pay daghan nga kung ilista nato ambot kanus-a pa ta mahuman. Mga hinuwaman nga pulong, mga pulong nga bag-o pa lang gipangsumpay- sumpay gikan sa duha o tulo ka mga pulong, mga kinaboang nga mga mugna nga pulong sama sa "jerjer" o "turjak", mga "swardspeak" - sinultian sa mga bayot nga sila ray makasabot apan ang uban niini nisulod na sa 'mainstream' . Kasagaran ining mga pulonga naggikan sa iningles o tagalog nga sagulan ug binisaya. Ang uban niini mga binisaya nga gibali ang pagsulti o binali.Daghan pa kaayong gigikanan niini.

Di gyod ta kapugong sa mga tawong buot mogamit niining matang sa sinultian.Bisan pa sa atong mga anak. Bisan gani kita usahay makasulti ta niini.

Ang usa ka tawo nga sakto sa buot makamao motan-aw kon kanus-a niya gamita ang pormal o inpormal nga pagsulti ug pagsulat. Sama ba sa Iningles nga adunay "Standard Formal English" aduna say "Street Language" o "slang". Ang usa ka Amerikano nga magsuwat ug 'application letter', mogamit gyod sa 'Standard formal English' bisan pa tingali ug naanad siya pagsulti sa 'steet talk'.


Ang pagtubo sa usa ka sinultian nagagikan sa mga tawo nga kanunayng nag-gamitan niini. Kung ang usa ka pulong nga kanunayng gigamit sa "informal Speech" sa hinay-hinay madawat na sa kadaghanan, di gyod ta kapugong nga masulod gyod kini sa bukabyularyo sa atong mga panulat ug panulti nga pormal

Sama gud natong mga Sugbuanon nga atong pamutlon ang mga pulong sa atong pagsulti. Bisan balay, atong ingnon bay. Katulog - katug. Kinsa may masuko nimo kung mao nay imong sinultian nga makasabot man tang tanan ana? Gamiton na man gani ni sa mga suwat-wali sa mga kaparian nga magsuwat sa Bag-ong Lungsoranon?

Mosugot tag sa di, dunay daghang pulong motumaw, daghan sab nga mahanaw. Ilabi na kung kadtong mga manggilaamon sa atong sinultian dili magsuwat ug mga libro. Kung mohunong ta ug "publikar" ug mga basahon. Mausab ang dagan sa atong "Standard Formal Visayan".

Apan kung magpadayon ta pagsuwat ug mohipos sa mga sinulat sa karaang panahon ug sa kasamtangan, makita hinuon nato ang paglambo sa atong sinultian, ilabi na nga karong panahona aduna nay daghang matang sa teknolohiya nga magamit sa paghipos sa atong mga mugna, sama sa pelikula, CDs, DVDs, o computers...ubpa.

Bisan pa man adunay motumaw nga bag-ong sinultiaan nga binisaya apan sinagolan, magpabilin gihapon ang binisaya nga tiunay ug lunsay.

Nan karon, angayan ba kitang mahadlok sa Tinagalog, sa iningles o uban pang pinulongan, ipamugos man kini o dili?

Nangutana lang ko.

Biyernes, adlaw pagpanghatod ug Bugas

Adlaw karon sa pagpanghatod ug bugas sa Tindahan sa Parokya Project sa Shrine of the Immaculate Heart of Mary Parish, Minglanilla Cebu...Ug sama sa naandan nagkatapok na usab kami sa Catechetical Center diin manukad ang pagpanghatod ug bugas. Ipanghatod kining bugas ngadto sa mga nagkalain-laing Kapilya sulod sa Parokya.

Mikuyog ko kaganiha didto sa Tiber - Sta.Filomena Chapel ug sa Kapilya sa Kayam..Wala na ko mouban ngadto sa Calajoan ug sa uban pang mga dapit tungod kay aduna pa man koy gilakaw..

Uban kanamo sila si Syongo Plarisan, Si Nida Mantos - nga maoy sinaligan sa pagpanghatod sa bugas, ug si Mam Tabing - ang Bigasan Project Manager, ug ang among driver nga si Rey La Rosa, ug ang usa ka sinuholan nga kargador.

Duha ka semana nga wala makapanghatod ug bugas tungod kay nimahal man ang baligya sa NFA niadtong milabay na duha ka semana. Karon nibalik na usab sa 18.75 Php matag kilo. Mikompra lang ang grupo karon ug 40 ka sako.

Adlaw ni Fr. Rae Cabalquinto

Kung wa ko masayop, duha na katuig ang milabay sukad sa pagkamatay ni Fr. Rae Cabalquinto - ang labing suod kong higala nga pari...Namatay siya tungod sa sakit nga kanser sa iyang baga.

Karong adlawa ang kasumaran sa iyang adlawng natawhan. Sayo ko nga gipadad-an ug mensahe ni Mam Tabing Sellon sa akong cellphone. ( Si Mam Tabing usa sa mga higala namo ni Fr, Rae nga kanhi sakop sa BEC Secretariat sa Parokya sa Minglanilla, niadtong panahon sa 1990s)...Gipahibawo ko niya nga adunay Misa nga saulogon sa Sementeryo isip pahinungod ni Fr.Rae, ug ang Celebrant mao si Fr.Camilo Alia.

Tuod man, didto gyod ko ug nagkaabot mi sa uban namong mga kahigalaan nga nag-alagad sa Parokyya, sila si Nida Mantos, Dora Zafra, Mam Tabing, Noy Paeng ug Nanay Herminia - mga ginikanan ni Fr. Rae, ug mga sakop sa Dawn Rosarians ug pipila ka miyembro sa choir...Nagkahimamat mi sa mga sakop sa Banay Cabalquinto ug Larrobis - mga pag-umangkon ni Father, iyang igsoon nga si Revere uban sa iyang bana, si Ramon Larrobis ug ang iyang asawa ug anak... Didto sab ang suod nga higala ni FR, Rae nga si Karen.

Nagkasultianay mi ug makadiyot si Karen sa dayon na namong panagbuwag tanan. Si Karen igsoon sa Doktor nga giduol namo ni Fr. Rae aron pagtabang nako sa pagpa-"laser" sa akong mga mata niadtong hapit kini mabuta tungod sa "retinopathy" nga kumplekasyon sa akong sakit nga diabetes.

Si Fr. Rae maoy usa ka higala nga di maantigong motalikod sa usa ka tawong nanginahanglan.Dako kaayo siya ug natabang nako niadtong naghigos ko pag-ayo tungod sa akong sakit. Nag-uban siya kanako kanunay sa pag-ampo ug sa pag-abag nako sa akong mga panginahanglan...

Niadtong panahona si Fr. Rae himatyon na sa Kanser.

Tubag sa mga mensahe sa Bisaya Yahoo Group

( Kining maong sinulat akong gi-post ngadto sa bisaya Yahoo Group isip tubag sa ilang mga gihisgotan mahitungod sa pinulongan nga Tinagalog)

Ang pinulongang tinagalog ila sa mga Tagalog, apan makasabot ug makasulti ta niini. Pagkanindot nga hunahunaon nga aduna tay nahibaw-an nga laing pinulongan. Naninguha man gani ta ug tuon sa Iningles, di ba?

Atong pasagdan ang mga Tagalog nga naninguha nga molambo ang ilang pinulongan, bisan pa ug sa atong hunahuna gipugos ta nila sa paggamit niini. Kung di ta ganahan, aw, mahimo ra man sab ug siraduan nato ang atong mga dunggan kung makadungog ta ug tinagalog. Ambot kung maayo ba na.

Ang labing maayo mao kini, magbinisaya ta sa mga dapit diin gikinahanglan ta magbinisaya, mag-iningles ta sa mga lugar o higayon nga kinahanglan ta mag-iningles, magtinagalog ta kung gikinahanglan magtinagalog. Di ba na nindot?

Dili ba ang tuyo sa atong mga pinulongan aron man magkasabot ta?

Gusto ka mopalambo sa Binisaya? Pagtuon ug pagbansay kanunay niini. Paghimo ug balak, sugilanon, dula, awit, pelikula nga binisaya.

Ipadayag sa tibuok kalibotan nga aduna kay malantip nga panghunahuna pinaagi sa paggamit nimo sa imong kaugalingong pinulongan. Padungga sila sa imong mga minugna nga awit o huni, pakit-a sila ug mga pelikula nga makapatandog sa ilang mga kasingkasing, pagsulat ug mga nobela nga makapaukay sa mga hunahuna sa mga magbabasa...

Sa higayon nga makahimo ka niini, ang mga katawhan gikan sa mga nagkalahi nga dapit maninguha nga mohubad sa imong mga mugna ug ipaambit kini sa uban.

Ang labing mahinungdanon mao kini: Nga undanon ang imong mga gipadayag.

Ning Buwan sa Oktubre

...Karong buntag, samtang nagkalingaw ko'g paminaw ug "jazz music" sa "live365 internet radio", misangpot sa akong hunahuna nga mosuwat dinhi sa akong blog...kagahapon nag-post ko dinhi ug balak nga lahos-lahos nakong gitagik, ug nahimuot ko sa resulta kay bisan ako wa makasabot kung unsay kahulogan sa maong balak. Namora'g tigmo alang kanako ang akong minugna.

Nagsugod ra gyod to sa pulong nga "mata'g tiki", unya mibuhagay ang mga pulong. Dili bya gyod balaknon ang mga pulong nga akong nahan-ay, apan nalingaw ko nga nagbasa sa pagkahuman, mao nga ako na lang gyod nga gi-publikar.

Basta nalingaw ko sa akong binuhat.

__________________________________________________________________--

Mga Kasaulogan sa Adlawng Natawhan

Sabado, Oktubre 11, 2008- Adlaw ni Kahlil Francis Caña, akong anak nga ikatulo. Sayo nga miadto si Kahlil sa Eskewlahan nila sa Minglanilla National Science High School alang sa ilang mga kalihokan didto. Nabatasan na man gud sa mga magtutungha niini nga moadto sa ilang eskuwelahan matag Sabado aron sa paghimo sa ilang mga buluhaton sa pagtuon o pagbansay-bansay sa mga bisan unsa na lang nga kinahanglan bansayon alang sa ilang mga klase.

Gihatagan intawon to si Kahlil ug kwarta sa iyang Mama aron iyang ikapalit ug pagkaon sa iyang mga suod nga higala aron pagsaulog sa iyang adlawng natawhan. Samtang giandaman usab kami ug pagkaon sa balay alang namong mga sakop sa banay.

Yano ra ang among pagsaulog. Nangaon mi ug lechon manok ug liempo. Malipayon kaming tanan nga si Kahlil 15 anyos na - ulitawo na kaayo.

Apan akong nagtagboan si Kahlil ug si Paul didto sa ganghaan sa ilang tunghaan nga nagkuyog, ug ako nalang nahibaw-an nga wala madayon ug pamangka si Kahlil sa iyang mga higala. Nagkuyog diay sila si Paul sa Gaisano Tabunok aron mamalit ug T-shirt. Maayo hinuon.

Pagka-ugma, Domingo, nagkuyog na sab si Kahlil ug Paul sa Tree Planting Activity nila ni Kahlil sa Bayong, Cadulawan

.........................................................................................................................................................................

Lunes, Oktubre 13, 2008 - adlaw ni Alanis, anak sa akong higala nga si Chyredde. Upat ka tuig na ni si Alanis, maldita kaayo pero amiga mi kay ako man ni siyang ulo-ulohan..Daghan kaayong bisita didto sa ilang balay. Mga bisita sa amo sad nga higala nga si Myrna, mga yaya sa bata sa Central nga mag-atang sa ilang mga binantayan sa eskuwelahan. Duna say mga barkada sa among higala nga si Lovely nga didto. Hasta ang iyang bana nga usa na katuig sukad sa ilang panagbuwag didto sab.
Alegre didto kay nagkatapok dito mga nanagkalahing matang sa tawo. Dunay biyuda, minyo, dalaga, tomboy, bayot ug ubpa..nangahubog tanan, gawas sa wala manginom.

Nangaon ra mi ug humba, manok guisado ug halang-halang, ug pansit..dunay daghang redhorse. Nagabhian ko ug uli. Ako lang gitxtsan si Mam Tabing Sellon, ang maestra ni Inday Gasa nga pasakyon lang si Inday sa motor ni Ramil Misa, ang amahan sa classnate ni inday.

Pag-ugma didto ko maglingkod-lingkod sa tindahan ni Dandan Mantalaba tupad sa Science High. Nag-inom ko ug usa ka redhorse nga gamay.

.........................................................................................................................................................................

Gibusdikan mo ang mata'g tiki
sa akong kasingkasing nga dugay nang ga-umido.
Imong gisupsop ang duga nga miagas gikan niini.
Tam-is ba ang akong nana?

Matod mo bisan unsa kahugaw ang pagtan-aw
sa uban kanako, imo gihapon nga kalawaton
ang kinatibuk-an sa akong pagkaako.
Bisan pa man ug salin na 'ko sa nahurot.

Kung tinuod kang nagmahal nako
Nganong imo man kong gipatay?

Karon nga ania na ko ning bung-aw
sa lubnganan nga gituyo gyod nimo ug kutkot
aron lang maimo ako, nag malipayon ka ba?
Nagmalinawon ba ang imong tanlag?

Awahi na ang tanang pagbasol,
wala ka nay mahimo aron mabuhi ako pag-usab.
Patay na unta ko, imo pa gyod kong gibanhaw.
Karon imo na usab kong ilubong pagbalik.

Pagkawala nimoy buot!
Maayo untag matakdan ka sa akong mata'g tiki.